Do zachowku uprawnionymi są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Zachowek to roszczenie
Z roszczeniem o zachowek nie mogą wystąpić wydziedziczeni, odrzucający spadek, uznani za niegodnego, zrzekający się dziedziczenia, małżonek wyłączony w trybie przepisu art. 940 kc oraz osoby, które zostały niejako ,,wyprzedzone” w dziedziczeniu (np. wnukom nie przysługuje zachowek skoro powołanymi z ustawy byłyby dzieci).
Kiedy powstaje
Roszczenie o zachowek powstaje gdy:
1.spadkodawca w testamencie pomija spadkobiercę ustawowego
2.testament wprost odzwierciedla dziedziczenie ustawowe
3.testament powołuje spadkobierców ustawowych, ale w innych ułamkach niżby to wynikało z dziedziczenia ustawowego
4.spadkodawca sporządził tzw testament negatywny
5.spadkodawca nie sporządził testamentu
Potocznie zachowek kojarzymy z sytuacją z pkt. 1, jednakże jak widać roszczenie o zachowek może powstać w każdym z opisanych powyżej przypadków. Dzieje się tak z uwagi na mechanizm doliczania darowizn do spadku, o czym poniżej.
Obliczenie zachowku
Najogólniej proces wyliczenia zachowku składa się z następujących etapów:
1.ustalenie udziału spadkowego zgodnie z przepisem art. 992 kc
Art. 992 kc Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
2.ustalenie czystej wartości spadku
3.ustalenie wartości darowizn i zapisów windykacyjnych doliczalnych do spadku
4.wyliczenie zachowku podług poniższego wzoru
Z= a * b * (c + d + e)
gdzie
Z to zachowek
a to współczynnik z 991 kc - 1/2 albo 2/3
b to ułamek odpowiadający udziałowi przy dziedziczeniu z ustawy
c to czysta wartość spadku
d to doliczalne darowizny
e to doliczalne zapisy windykacyjne
Zgodnie z przepisem art. 993 kc przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Z powyższego wynika, iż doliczymy każdą darowiznę uczynioną na rzecz spadkobiercy lub uprawnionego do zachowku, niezależnie od daty jej dokonania. Darowizny dokonane na rzecz osób nie będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku doliczymy tylko wówczas, gdy zostały dokonane w okresie 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż kwalifikacja danej osoby jako spadkobiercy lub uprawnionego do zachowku jest zależna od woli tychże podmiotów. Nie ma bowiem obowiązku przyjęcia spadku, można go w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do dziedziczenia odrzucić. Aby lepiej ukazać taki przypadek przykład. Syn X otrzymał od ojca Y darowiznę 15 lat przed śmiercią ojca. W sytuacji gdy syn będzie spadkobiercą lub osobą uprawnioną do zachowku darowiznę doliczymy. Jednakże jeżeli syn złoyży oświadczenie o odrzuceniu spadku wówczas nie będzie spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku, a to spowoduje, iż darowizny nie doliczymy.
Wartość przedmiotu darowizny i zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili ich dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Oprócz doliczania darowizn należy zwrócić także uwagę na mechanizm obowiązku zaliczenia przez uprawnionego otrzymanej darowizny. Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Także, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Przedawnienie
Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.
Dochodzenie zachowku
Zachowku dochodzi się w trybie procesu, pozywając osobę zobowiązaną do jego zapłaty lub uzupełnienia.