Czym jest spadek
Spadek to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, z wyłączeniem praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego oraz praw, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są spadkobiercami czy też nie.
Powyższa definicja dotyczy praw i obowiązków o charakterze cywilnoprawnym. Tak więc jeżeli jakieś prawo lub obowiązek nie ma charakteru cywilnoprawnego, zawsze należy sięgać do przepisów statuujących dane uprawnienie lub zobowiązanie i w nich poszukiwać odpowiedzi na pytanie czy przechodzi ono na spadkobierców czy też wygasa. Kodeks cywilny nie jest bowiem podstawą do udzielenia odpowiedzi na to pytanie, jako że reguluje tylko stosunki o charakterze cywilnoprawnym, a nie administracyjne, podatkowe itp.
Prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym wraz ze śmiercią uprawnionego gasną. Przykładowe prawa niemajątkowe to dobra osobiste, prawa i obowiązki z zakresu prawa rodzinnego.
Przykłady praw gasnących z uwagi na ich ścisły związek z osobą zmarłego:
- użytkowanie, służebność osobista, prawo do renty, dożywocie,
- wygasają co do zasady umowa o dzieło (645kc) i zlecenie przy śmierci przyjmującego (748kc),
- wygasają także alimenty, z tym że raty wymagalne przed śmiercią a nie uiszczone mogą być dochodzone przez spadkobierców albo obciążać spadkobierców,
- wygasa stosunek pracy,
- co do zasady gaśnie roszczenie o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – 445kc,
Przykłady praw i obowiązków przechodzących na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami czy też nie:
- najem lokalu mieszkalnego – 691kc w razie śmierci najemcy w stosunek najmu wstępują małżonek niebędący współnajemcą, dzieci najemcy i jego małżonka, inne osoby wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych oraz osoba która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą (konkubent), o ile osoby wyżej wymienione stale zamieszkiwały z najemcą w chwili jego śmierci,
- ubezpieczenie na wypadek śmierci – 831 i 832 kc – uprawnionymi są wyłącznie osoby wskazane w umowie lub ogólnych warunkach umów, roszczenie nie wchodzi do spadku,
- odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub tymczasowe aresztowanie – 556 kpk,
- dyspozycja wkładem na wypadek śmierci – art. 56 prawa bankowego – posiadacz rachunku może polecić bankowi dokonanie po swojej śmierci wypłaty z rachunku określonej kwoty pieniężnej. Dyspozycja może być uczyniona na rzecz małżonka, zstępnych, wstępnych praz rodzeństwa. Kwota wypłacona w ramach powyższego nie wchodzi do spadku,
- środki zgromadzone w OFE
Prawa majątkowe wchodzące w skład spadku
Przykładowo są to:
- prawa rzeczowe: własność, użytkowanie wieczyste, służebności gruntowe, zastaw, hipoteka,
- prawa obligacyjne
- prawa na dobrach niematerialnych: majątkowe prawa autorskie, prawo do patentu,
- prawa kształtujące: prawo do uchylenia się od oświadczenia woli złożonego przez spadkodawcę działającego pod wpływem błędu lub groźby, prawo odkupu, prawo pierwokupu, prawo do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego (jeżeli w chwili śmieci przysługiwało spadkodawcy), co do zasady prawo przyjęcie oferty złożonej spadkodawcy,
- przedsiębiorstwo,
- a także stany faktyczne: posiadanie.
Długi spadkowe
Długi spadkowe można podzielić na dwie grupy, posługując się klasyfikacją źródła ich pochodzenia:
1.obowiązki majątkowe ciążące na spadkodawcy w chwili jego śmierci, nie gasnące wraz z jego śmiercią i jednocześnie przechodzące na spadkobierców. Do tej grupy zalicza się także obowiązki powstałe z chwilą śmierci spadkodawcy, a wynikające z wygaśnięcia stosunków prawnych, których tenże był stroną.
2.obowiązki majątkowe związane z dziedziczeniem, nie wynikające ze stosunków prawnych, których stroną był spadkodawca, powstające z datą śmierci spadkodawcy. Przykłady:
- koszty pogrzebu,
- koszty postępowania spadkodawego,
- zachowek,
- zapis i polecenie,
- roszczenia małżonka spadkodawcy z art. 939 (tzw. ustawowy zapis naddziałowy),
- roszczenia dziadków spadkodawcy z art. 938 i 966 kc.