Z dniem 18 października 2015r. wejdzie w życie ustawa z dnia z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.539).
Przedmiotowy akt modyfikuje skutki braku oświadczenia spadkobiercy co do przyjęcia/odrzucenia spadku. Do dnia 18 października 2015r. spadkobierca bierny nie składający oświadczenia w sprawie przyjęcia spadku nabywał spadek wprost, odpowiadając za długi spadkowe w pełnej wysokości. Po tej dacie taka osoba nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Wynika to ze zmiany przepisu art. 1015 § 2 kc, który otrzymuje brzmienie: § 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Nadto ustawa uchyla przepis art. 1016 kc, stanowiący, iż jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Po 18 października 2015r. przepis ten stał się zbędnym.
Kolejną zmianą objęty został przepis art. art. 1031 § 2 kc. Otrzymuje on brzmienie:
§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Ustawodawca zdecydował się wprowadzić do porządku prawnego instytucję wykazu inwentarza, będącego dokumentem o charakterze całkowicie prywatnego wykazu sporządzanym przez samego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu. Zgodnie z przepisem art. 10311 § 1 kpc spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
§ 2. Wykaz inwentarza może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
§ 3. W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
§ 4. W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza.
Z powyższego wynika, iż sporządzenie wykazu inwentarza nie ma charakteru obligatoryjnego, niemniej jednak jego sporządzenie leży w interesie osób odpowiedzialnych za długi spadkowe. Wykaz może być złożony przed sądem lub przed notariuszem.
Nowelizowany art. § 1 kc stanowi, iż spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu. § 2 tegoż artykułu stanowi, iż od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem. Przepisy § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do zapisobierców windykacyjnych i wykonawców testamentu.
Zgodnie z art. 1032 § 1 kc, spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił. § 2. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
Pewne wątpliwości?
W uzasadnieniu projektu ustawy podniesiono, iż głównym celem projektu jest zmiana przepisów o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe polegająca na wprowadzeniu zasady odpowiedzialności z tzw. dobrodziejstwem inwentarza (tj. do wysokości wartości aktywów spadkowych), w miejsce obowiązującej obecnie zasady odpowiedzialności nieograniczonej. Rozwiązanie przewidziane w obowiązujących obecnie przepisach nie chroni należycie spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe przewyższające wartość aktywów spadkowych. Nowelizację należy ocenić pozytywnie. Niemniej jednak uprawnionym jest pewnego rodzaju krytyka poczynań ustawodawcy na polu edukacyjnym. Wciąż bowiem nie jest faktem powszechnie znanym, iż spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadający za długi spadkowy w ograniczony sposób, musi się liczyć z powstaniem obowiązku podatkowego w podatku dochodowym i potencjalną koniecznością zapłaty podatku PIT.
Od kiedy?
Ustawę w znowelizowanej wersji stosuje się li tylko do spadków otwartych od dnia 18 października 2015r. Spadki otwarte przed tą datą będą nabywane przez spadkobierców nie składających oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku wprost, czyli z pełną odpowiedzialnością za długi spadkowe.