Zgodnie z przepisem art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Natomiast § 2 stanowi, iż brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

 

Z uwagi na powyższe bieg terminu do złożenia oświadczenia rozpoczyna się od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do dziedziczenia po danym spadkodawcy. W przypadku powołania małoletniego do dziedziczenia będzie to data dowiedzenia się o powyższym przez jego przedstawiciela ustawowego – rodzica. Z reguły wynika to z faktu, iż rodzic, którego powołanie wyprzedza powołanie dalszego zstępnego, jakim jest jego dziecko sam odrzuca spadek w obawie o swoją odpowiedzialność za długi spadkowe. Dalece upraszczając można wskazać na taki przykład: umiera X, do dziedziczenia jest powołany jego jedyny syn Y, który odrzuca spadek, wówczas powołanym jest małoletni wnuk Z. Jednakże małoletni Z nie może złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. Może to uczynić jego przedstawiciel, ale dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, zgodnie z przepisem art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jawi się wówczas pytanie czy termin sześciomiesięczny biegnie nadal i co wówczas gdy upłynie on zanim orzeczenie sądu rodzinnego wyrażające zgodę uprawomocni się?

 

Odpowiedzi na powyższe udzielił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 listopada 2013 r. I CSK 329/13 wskazując, iż termin do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym w przedmiocie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku.

Jak czytamy w uzasadnieniu:

„Należało jednak mieć na uwadze, że możliwość złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego nie zależy wyłącznie od woli jego przedstawiciela ustawowego. Z tego względu ocena, czy przedstawiciel małoletniego zachował termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powinna między innymi uwzględniać, że nie ma on bezpośredniego wpływu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym. Nie można wykluczyć, że może ono trwać dłużej niż sześć miesięcy, co w niektórych przypadkach wykluczałoby możliwość odrzucenia spadku, nawet w przypadku złożenia wniosku do sądu o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w pierwszym dniu biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. Nie można też pominąć, że każda osoba uprawniona do odrzucenia spadku powinna mieć możliwość wykorzystania całego przewidzianego w nim terminu. Z tego punktu widzenia przedstawiciel ustawowy małoletniego nie powinien znaleźć się w gorszej sytuacji niż każdy inny spadkobierca, który dla złożenia oświadczenia o odrzucenia spadku nie musi dokonywać dodatkowych czynności. Należy zatem przyjąć, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, od której uzależniona jest możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, powinno powodować ten skutek, że termin ten nie biegnie dalej, aż do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego, w którym udzielił on zgody na odrzucenie spadku. (...) Należy w związku z tym opowiedzieć się za wykładnią art. 1015 § 2 k.c. uwzględniającą możliwość zawieszenia biegu terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego, rozpoczynającego bieg od dnia, w którym jego przedstawiciel ustawowy dowiedział się o tytule powołania do dziedziczenia, na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym w przedmiocie uzyskania zgody na odrzucenie spadku. Po prawomocnym zakończeniu tego postępowania przedstawiciele ustawowi małoletniego powinni, przed upływem 6 - miesięcznego terminu biegnącego dalej po wydaniu przez postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku, złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w sądzie lub przed notariuszem.”

 

Wykładania dokonana przez Sąd Najwyższy w powyższym orzeczeniu zasługuje na pełną aprobatę, pomimo dopuszczenia moderacji skutku upływu terminu zawitego. Należy bowiem przypomnieć, iż termin z art. 1015 § 2 k.c. jest terminem zawitym. Jego upływ, jak każdego terminu zawitego powoduje definitywną utratę uprawnienia i nie powinno się dopuszczać do sytuacji w której to skutek upływu terminu może być korygowany. Niemniej jednak z przytoczonych przez Sąd motywów natury celowościowej należy w pełni zaaprobować powyższe orzeczenie.

Z orzeczenia wynika, iż czasu trwania postępowania przed sądem opiekuńczym w przedmiocie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego nie wlicza się do sześciomiesięcznego okresu na odrzucenie spadku. W efekcie termin sześciomiesięczny upłynie później, niżby to wynikało z przepisu art. 1015 § 2 k.c., następuje bowiem zawieszenie biegu tegoż terminu.  Dla ustalenia upływu tegoż terminu należy zsumować czas, jaki minął od daty odrzucenia spadku przez rodzica do chwili wystąpienia okoliczności zawieszającej (wystąpienie z wnioskiem do sądu opiekuńczego), i czas, po jej ustąpieniu, liczony od daty uprawomocnienia się postanowienia o wyrażeniu zgody.