Odpowiedzialność za zobowiązanie zaciągnięte przez jednego z małżonków

Zasady ogólne

Z dniem 20 stycznia 2005 roku weszła w życie nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej krio) zmieniająca zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich.

Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 41 § 1, jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Paragraf 2 tegoż art. stanowi, iż jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Natomiast zgodnie z brzmienie paragrafu 3 jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9. 

Zakres normowania art. 41 krio ogranicza się tylko do długów zaciągniętych przez jednego z małżonków. Nie dotyczy on przypadków wspólnego zaciągnięcia zobowiązań przez małżonków, zobowiązań powstałych w ramach zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, a także zobowiązań podatkowych oraz kar i grzywien wymierzonych w postępowaniach karnych.

Konsekwencje

Wyrażenie przez współmałżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania powoduje, iż wierzyciel jest uprawniony do prowadzenia egzekucji z majątku osobistego dłużnika oraz z majątku wspólnego małżonków. Brak zgody powoduje, że wierzyciel jest niejako ograniczony w możliwości skierowania egzekucji do następujących walorów: 

- majątek osobisty dłużnika,

- wynagrodzenie za pracę dłużnika,

- dochody uzyskiwane przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,

- korzyści uzyskane przez dłużnika z praw autorskich i pokrewnych, z praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy,

- jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych, wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

 Powyższe wyliczenie ma charakter zamknięty, co oznacza, iż wierzyciel nie może kierować egzekucji do innych składników majątku wspólnego małżonków.

 Małżonek dłużnika, nie będąc stroną czynności prawnej nie ma obowiązku spełnienia świadczenia, musi jednak znosić egzekucję z majątku wspólnego. Zakres egzekucji jest uzależniony od tego czy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie długu przez współmałżonka czy też nie.

Zarząd majątkiem wspólnym

 Zasadą jest ,iż każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Wykonywanie zarządu obejmuje czynności, które dotyczą przedmiotów majątkowych należących do majątku wspólnego, w tym czynności zmierzające do zachowania tego majątku. Dla ważności takiej czynności (innej niż wymieniona w art. 37 § 1 krio) nie jest wymagana zgoda małżonka. Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

Przypadki obligatoryjnego wymogu udzielenia zgody przez współmałżonka zakreśla przepis art 37 krio. Zgodnie z brzmienie przepisu § 1 zgoda małżonka jest potrzebna do dokonania:

1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Brak zgody współmałżonka powoduje, iż umowa jest nieważna. W takiej sytuacji kwestia odpowiedzialności majątkiem wspólnym nie ma znaczenia.

 Jeżeli małżonek sprzeciwia się dokonaniu czynności prawnej lub odmawia zgody wymaganej do dokonania czynności, albo jeżeli porozumienie z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, drugi małżonek może zwrócić się do sądu o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny. Udzielenie zezwolenia przez sąd nie zastępuje zgody małżonka, nie czyni go stroną czynności prawnej i nie uprawnia wierzyciela do egzekucji z majątku wspólnego.