Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 434 kc za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialny jest samoistny posiadacz budowli, chyba że zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części nie wynikło ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie.
Powyższy przepis statuuje odpowiedzialność za na zasadzie ryzyka, dlatego też podmiot zobowiązany nie uwolni się od odpowiedzialności wykazując brak swojej winy.
Samoistny posiadacz
Posiadaczem samoistnym budowli jest jej właściciel, a także inna osoba, która nią włada jak właściciel. Jeżeli większa liczba osób samoistnie posiada budowlę, ponoszą odpowiedzialność solidarną na podstawie art. 441 kc. Nie ponoszą odpowiedzialności najemcy, dzierżawcy, posiadacze zależni, dzierżyciele, zarządcy, bowiem ich posiadanie nie jest samoistne. W przypadku wspólnot mieszkaniowych, zgodnie z art. 17 ustawy o własności lokali za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy właściciel lokalu - w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości.
Budowla
Definiując pojęcie budowli należy wskazać, iż budowla to wytwór ludzki,trwale lub czasowo połączony z gruntem. Pojęcie budowli obejmuje zatem nie tylko budynki, ale także inne obiekty i urządzenia takie jak mosty, słupy, mury, maszty telefonii, tamy, groble, pomniki itp. Z kolei część budowli to np. dach, balkon, schody, rynny. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 1981 r. II CR 237/81 czytamy, iż pojęcie "budowli" należy rozumieć szeroko w tym znaczeniu, że obejmuje ono wszelkie trwałe urządzenia, do których należy także siatka druciana ogrodzeniowa na betonowej podmurówce. Za szkodę wyrządzoną przez oderwanie się części takiej siatki lub przez jej zawalenie się odpowiedzialny jest samoistny posiadacz, chyba że zawalenie się albo oderwanie nie wynikło ani z braku utrzymania ogrodzenia w należytym stanie, ani z wady w budowie. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 września 1988 r. IV CR 231/88 - rozsadzenie przewodu kominowego spowodowane zapaleniem się nagromadzonej w nim sadzy, a w konsekwencji rozerwanie ściany w pomieszczeniu mieszkalnym, jest oderwaniem się części budowli w rozumieniu art. 434 k.c.
Zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części
W przypadku gdy dojedzie do jednego z powyższych zdarzeń poszkodowany chcąc uzyskać naprawienie szkody będzie musiał wykazać:
1. szkodę, rozumianą jako naruszenie jego prawnie chronionych interesów w wymiarze zarówno majątkowym jak i niemajątkowym,
2. osobę posiadacza samoistnego budowli,
3. okoliczność zawalenia się lub oderwania części budowli,
4. związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zawaleniem się budowli lub oderwaniem jej części.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1964 r. II CR 195/63
Jeżeli zawalenie się budynku lub oderwanie się części budynku albo innego urządzenia było następstwem kumulacji dwóch przyczyn: jednej, związanej z nieutrzymywaniem budynku w należytym stanie (lub z wadą w jego budowie), i drugiej, mającej charakter zewnętrzny, związany np. z działalnością osoby trzeciej, to posiadacz budynku nie jest zwolniony z odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę na zasadzie ryzyka (art. 151 k.z.), tylko bowiem wykazanie, że wyłączną przyczyną wypadku była okoliczność inna niż wymieniona w art. 151 § 1 k.z., zwalnia posiadacza budynku od odpowiedzialności objętej tym przepisem.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 8 grudnia 2010 r. I ACa 879/10
Dla uchylenia odpowiedzialności samoistnego posiadacza budowli na podstawie art. 434 k.c. konieczne jest ustalenie konkretnej przyczyny szkody.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1985 r. II CR 378/85
Z uzasadnienia powyższego orzeczenia wynika, iż samoistny posiadacz budowli może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy wykaże okoliczności, o których mowa w zd. 2 art. 434 k.c. Przepis ten wskazuje, że ryzyko samoistnego posiadacza rozciąga się tylko na wady konstrukcyjne oraz na brak utrzymania budowli w należytym stanie. Może więc on uwolnić się od odpowiedzialności również wtedy, gdy udowodni, że zachowanie się samego poszkodowanego było wyłączną - choć nie koniecznie zawinioną - przyczyną oderwania się części budowli. Oznacza to, że pozwana Spółdzielnia mogłaby skutecznie podnosić w swej obronie, że mąż powódki spowodował rozbicie osłony balkonowej, gdyby wykazała, że budowlę - nie mającą wady konstrukcyjnej - utrzymywała w należytym stanie. Nie broni jej natomiast okoliczność, że wzniesienie budowli powierzyła wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu budowlanemu według dokumentacji technicznej, zatwierdzonej przez władze budowlaną. Inwestor bezpośredni, który zlecił wykonanie budowli wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu budowlanemu, staje się jej samoistnym posiadaczem od chwil oddania mu tej budowli (art. 652 k.c.); od tej chwili więc, on nie zaś wykonawca względnie inwestor zastępczy, odpowiada - w warunkach określonych w art. 434 k.c. - za szkodę wyrządzoną przez oderwanie się części budowli.
Podsumowanie
Z powyższego wynika, iż jeżeli zawalenie się budowli lub oderwanie jej części jest następstwem kumulacji dwu lub więcej przyczyn, z których jedną jest wada budowli lub nienależyty jej stan, a drugą przyczyną np. siła wyższa, działalność osoby trzeciej za którą samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialności to w takim przypadku samoistny posiadacz nie jest zwolniony z odpowiedzialności. Samoistny posiadacz musi wykazać, iż budowla nie miała wad, była w należytym stanie oraz wyłączną przyczynę zawalenia się budowli lub oderwania jej części - np. siłę wyższą, wyłączną winę poszkodowanego lub osoby trzeciej za którą nie ponosi odpowiedzialności. Nadto zobowiązany musi wskazać konkretną przyczynę zawalenia się budowli lub oderwania jej części.
Uchylenie się od odpowiedzialności nie jest zazwyczaj łatwe, ponieważ najczęściej do szkód wyrządzonych przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części dochodzi właśnie wskutek wad konstrukcyjnych lub zaniedbań w konserwacji. Ciężar dowodu, że w danym przypadku było inaczej, spoczywa na samoistnym posiadaczu budowli. W doktrynie wskazuje się niekiedy, że w ten sposób ustawodawca w przepisie art. 434 k.c. określił wzruszalne domniemanie, że to brak utrzymania budowli w należytym stanie lub wada w budowie stały się przyczyną jej zawalenia lub oderwania części. Taki jest bowiem sens regulacji, chociaż odwoływanie się do konstrukcji domniemania prawnego nie jest konieczne(A. Olejniczak w Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna.LEX, 2010).
Reasumując posiadacz budowli chcąc uwolnić się od odpowiedzialności będzie musiał wykazać, iż przyczyną zawalenia się budowli lub oderwania jej części było inne zdarzenie niż wada budowli lub jej nienależyty stan.