Przedmiot regulacji ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych
Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 711) określa szczególne uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika w związku z terminami zapłaty w transakcjach handlowych, skutki niewykonania takich obowiązków oraz postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (Dz. Urz. UE L 48 z 23.02.2011, str. 1).
Zakres podmiotowy
Jak stanowi art. 2 ustawy jej przepisy stosuje się do transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są:
1) przedsiębiorcy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221);
2) podmioty prowadzące działalność, o której mowa w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców;
3) podmioty, o których mowa w art. 4, art. 5 ust. 1 i art. 6 ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1710, 1812, 1933 i 2185 oraz z 2023 r. poz. 412), dalej pzp;
4) osoby wykonujące wolny zawód;
5) oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych;
6) przedsiębiorcy z państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej.
Na potrzeby niniejszego wpisu należy wskazać, iż ustawa znajduje zastosowanie do podmiotów takich jak:
1) jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305, z późn. zm.);
2) inne, niż określone w pkt 1, państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
3) inne, niż określone w pkt 1, osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie oraz w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot:
a) finansują je w ponad 50% lub
b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub
c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub
d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego;
4) związki podmiotów, o których mowa w pkt 1 lub 2, lub podmiotów, o których mowa w pkt 3;
5) zamawiający sektorowi, bliżej określeni w art. 5 ustawy pzp;
6) zamawiający subsydiowani, którymi są zamawiający inni niż zamawiający publiczni lub zamawiający sektorowi, jeżeli zachodzą łącznie następujące okoliczności:
a) ponad 50% wartości udzielanego przez ten podmiot zamówienia jest finansowane ze środków publicznych lub zamawiających, o których mowa w art. 4 i art. 5 ust. 1 pkt 1;
b) wartość zamówienia jest równa lub przekracza progi unijne;
c) przedmiotem zamówienia są roboty budowlane w zakresie inżynierii lądowej lub wodnej określone w załączniku II do dyrektywy 2014/24/UE, budowy szpitali, obiektów sportowych, rekreacyjnych lub wypoczynkowych, budynków szkolnych, budynków szkół wyższych lub budynków wykorzystywanych przez administrację publiczną lub usługi związane z takimi robotami budowlanymi.
Odsetki
Celem ustawy jest zdyscyplinowanie stron transakcji handlowych do stosowania krótkich terminów zapłaty po dostarczeniu towarów lub wykonaniu usługi oraz motywowanie do terminowych płatności za otrzymane towary bądź usługi.
Konsekwencją nieterminowych płatności jest konieczność świadczenia podwyższonych odsetek za opóźnienie oraz kosztów windykacji. Jak stanowi art. 7 ustawy w transakcjach handlowych - z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny - wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.
Kolejno art. 8 stanowi, iż w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:
1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie.
Zwrot kosztów windykacji
Wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty:
1) 40 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5000 złotych;
2) 70 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa niż 5000 złotych, ale niższa niż 50 000 złotych;
3) 100 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa od 50 000 złotych.
Równowartość kwoty rekompensaty, o której mowa w ust. 1, jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Oprócz kwoty, o której mowa w ust. 1, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę.
Podmiot publiczny
W jednej ze spraw zawisłych przed polskim sądem pojawiła się wątpliwość odnośnie rodzaju zastosowanych odsetek przez podmiot publiczny wobec przedsiębiorcy w przypadku umowy użytkowania wieczystego.
Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2022r. Trybunał Sprawiedliwości w sprawie C-327/20 orzekł, iż pojęcie „transakcji handlowej” w rozumieniu art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono pobierania przez organ publiczny opłaty należnej tytułem wynagrodzenia za użytkowanie wieczyste gruntu od przedsiębiorstwa, względem którego ów organ publiczny jest wierzycielem. Pomimo, iż w tezie odniesiono się to użytkowania wieczystego to w motywach wyroku sąd wskazał, iż:
38 Jeśli chodzi o kontekst art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7, art. 4 tej dyrektywy stanowi w ust. 1, że „państwa członkowskie zapewniają, aby w ramach transakcji handlowych, w których dłużnikiem jest organ publiczny, wierzyciel był uprawniony po upływie terminu określonego w ust. 3, 4 lub 6 do ustawowych odsetek za opóźnienia w płatnościach, bez konieczności przypomnienia, w przypadku gdy spełnione są warunki [wymienione w lit. a) i b)]”. Wynika z tego, że art. 4 ma zastosowanie wyłącznie do sytuacji, w której organ władzy publicznej jest dłużnikiem przedsiębiorstwa.
39 Należy ponadto podkreślić, że art. 3 dyrektywy 2011/7 dotyczy jedynie transakcji między przedsiębiorstwami. Tymczasem, jak wynika z pkt 36 niniejszego wyroku, pojęcie przedsiębiorstwa przyjęte w tej dyrektywie wyraźnie wyklucza, by organ publiczny w rozumieniu jej art. 2 pkt 2 mógł być objęty zakresem tego pojęcia jako wierzyciel względem przedsiębiorstwa.
40 Z łącznej lektury przepisów art. 2 pkt 2 i 3, art. 3 ust. 1 i art. 4 ust. 1 dyrektywy 2011/7 wynika zatem, że jeżeli, jak w niniejszej sprawie, organ publiczny jest wierzycielem względem przedsiębiorstwa, sytuacja ta nie wchodzi w zakres pojęcia „transakcji handlowej” w rozumieniu art. 2 pkt 1 tej dyrektywy.
41 Co się tyczy celów realizowanych przez dyrektywę 2011/7, należy wskazać, że dyrektywa ta, jako środek zbliżania ustawodawstw państw członkowskich, ma na celu, zgodnie z jej art. 1 ust. 1, „zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, aby zapewnić właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, wspierając tym samym konkurencyjność przedsiębiorstw, a w szczególności MŚP”. W tym względzie motyw 3 tej dyrektywy wskazuje, że opóźnienia w płatnościach mają negatywny wpływ na płynność finansową tych przedsiębiorstw oraz na ich konkurencyjność i rentowność.
42 Natomiast, jak wynika z motywu 23 dyrektywy 2011/7, co do zasady organy publiczne korzystają z bardziej bezpiecznych, przewidywalnych i trwałych źródeł dochodów niż przedsiębiorstwa i mogą otrzymać finansowanie na bardziej atrakcyjnych warunkach niż te przedsiębiorstwa. Ponadto są one w mniejszym stopniu niż przedsiębiorstwa uzależnione od budowania trwałych stosunków handlowych. Natomiast przedsiębiorstwa mogą ponosić nieuzasadnione koszty w przypadku długich terminów płatności ze strony organów publicznych za towary lub usługi.
43 Z uwagi na te różnice między organami publicznymi a przedsiębiorstwami, w szczególności MŚP, oraz na to, że – jak wynika z motywu 9 dyrektywy 2011/7 – organy publiczne dokonują na rzecz przedsiębiorstw znacznej liczby płatności, prawodawca Unii uznał za właściwe ustanowienie w art. 4 dyrektywy 2011/7 przepisów mających zastosowanie wyłącznie do przedsiębiorstw będących wierzycielami kwot pieniężnych w odniesieniu do organów publicznych, którym dostarczyły one towary lub świadczyły usługi, nie wskazując przy tym tych organów publicznych jako wierzycieli względem przedsiębiorstw.
44 Z art. 2 pkt 1 dyrektywy 2011/7 w związku z kontekstem, w jaki ten przepis się wpisuje, i celami realizowanymi przez tę dyrektywę wynika, że jeżeli organ publiczny w rozumieniu pkt 2 tego artykułu jest wierzycielem kwoty pieniężnej wobec przedsiębiorstwa, stosunki między tymi dwoma podmiotami nie wchodzą w zakres pojęcia „transakcji handlowej” w rozumieniu tego przepisu, a zatem są wyłączone z zakresu stosowania tej dyrektywy.
Jakie odsetki
Z powyższego orzeczenia TSUE, pomimo tezy odnoszącej się do umowy użytkowania wieczystego, wynika, iż podmiot publiczny jako wierzyciel kwot należnych od przedsiębiorcy nie jest uprawniony do domagania się odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Podmiotowi temu przysługują jedynie odsetki za opóźnienie na zasadach ogólnych.
Zwrot kosztów odzyskiwania
Konsekwentnie, jeżeli należność przysługująca podmiotowi publicznemu nie wynika z transakcji handlowej w rozumieniu ustawy, to również brak jest prawa do domagania się rekompensaty w rozumieniu art. 10 ustawy.